Klucze i Kasa
J. / Libionka D. / Loose I. / Zbikowski A. / Swaltek-Niewinska D. / Panz K. / Melchior M. GrabowskiW napisanym po 1945 r. eseju poświęconym krótko- i długofalowym
efektom okupacji niemieckiej w Polsce Kazimierz Wyka odnotował
następujące spostrzeżenie: „Na Niemców wina i zbrodnia, dla nas klucze i
kasa”. Stanowi ono punkt wyjścia rozważań zawartych w tym tomie. W
skład książki wchodzi dwanaście studiów omawiających różne aspekty
rabunku mienia żydowskiego podczas okupacji i w pierwszych latach po
wojnie.
Autorzy podejmują zarówno zagadnienia ogólne, jak i analizę
przypadków. Spośród tych pierwszych przedmiotem zainteresowania są:
niemiecka polityka gospodarcza w Generalnym Gubernatorstwie, mechanizmy
przejmowania żydowskich nieruchomości i ruchomości czy też próby
uzasadniania przez prasę gadzinową działań podejmowanych przez okupanta.
Ciekawe uzupełnienie tej tematyki znajdziemy w analizie artykułów
poświęconych „kwestii żydowskiej”, w tym problemom własności,
ogłoszonych na łamach najważniejszych konspiracyjnych wydawnictw
nacjonalistycznych. Natomiast w studiach przypadków poznajemy losy
mienia dwóch zamożnych rodzin żydowskich, jednej z Nowego Targu, a
drugiej z Warszawy.
W historiach tych wyraźnie rysuje się rola polskich
kontrahentów i znajomych, którzy – z różnych pobudek i na różne sposoby –
wchodzą w posiadanie własności żydowskiej. Zagadnienia tego dotyczy
również inne studium, którego autorka śledzi chronologię przekazywania
rzeczy Polakom przez Żydów, począwszy od wyprzedaży majątku przez
mieszkańców dzielnic żydowskich i gett, po przekazywanie rzeczy mających
stanowić zabezpieczenie na okres ukrywania się.
Tom zamyka zbiór trzech tekstów dotyczących powojennej
restytucji mienia i problemów, z jakimi wiązały się próby odzyskania
majątku.